Przypisy:

1. Babka W. zamieszkała w Ramtopach – to w rzeczywistości Babcia Weatherwax, najpotężniejsza i najbardziej szanowana czarownica Świata Dysku stworzonego przez Terry’ego Pratchetta, mistrzyni głowologii i Pożyczania. Bohaterka ta występuje w wielu książkach należących do cyklu, a są nimi np. Równoumagicznienie, Trzy wiedźmy i Wyprawa czarownic.

2. Rob Rozbój– Wielki Gość (szef klanu) Nac Mac Feegli, zwanych również w Świecie Dysku Terry’ego Pratchetta Wolnymi Ciut Ludźmi. Kiedy Rob Rozbój został zmuszony do nauki pisania, najszybciej opanował dwie podstawowe zasady związane z tą czynnością – ukradł papier i ołówek. Wkrótce jednak nadszedł dzień, w którym napisał słowo: „PLN”, a potem powiedział: „Terozki, kiedy mamy juz plan, tsa nam ino wymyślić, co robić”. (T. Pratchett, Kapelusz pełen nieba, przekł. P. W. Cholewa, Prószyński i S-ka, Warszawa 2011, s. 71).

3. Cohen Barbarzyńca (w Imperium Agatejskim znany jako Dżyngis Cohen) – największy wojownik, ostatni bohater i żywa legenda Świata Dysku Terry’ego Pratchetta. Jest szefem Srebrnej Ordy, z którą wyrusza na spotkanie bogów, ponieważ chce im
oddać ogień z odsetkami. (T. Pratchett, Ostatni bohater, przekł. P. W. Cholewa, Prószyński Media, Warszawa 2012).

4. Lis Andrzej twierdził, że jako jedyny zna się na sztuce „ded – dduk – cji”. Powołał się nawet na autorytet Clovisa Andersena,o którym, jak już wiecie, nikt w lesie nie słyszał. No cóż, niewielu zna tę postać nawet poza lasem, a szkoda. Clovis Andersen to detektyw, autor książki: Zasady prowadzenia prywatnych dochodzeń, z której inspirację czerpie najsłynniejsza pani detektyw Botswany, czyli mma Ramotswe. (Alexander McCall Smith, Kobieca Agencja Detektywistyczna nr 1, Zysk i S-ka, Poznań 2004 i inne książki z tego cyklu). Warto poznać przygody i śledztwa Precious Ramotswe oraz
zachwycić się pięknem Afryki opisywanej przez Autora wnikliwie i serdecznie. Aha, co ważne: słowo mma przed nazwiskiem jest wyrazem szacunku dla kobiety w języku setswana. A Clovis Andersen i Precious Ramotswe to oczywiście postaci fikcyjne.

5. Słowa: „Trwaj, chwilo, trwaj, jesteś taka piękna” nucone przez Babkę Władkę pod orzechem pochodzą z piosenki Elżbiety Adamiak i Adama Nowaka pod tytułem Trwaj, chwilo, trwaj (tekst: Przemysław Dakowicz, muzyka: Elżbieta Adamiak). Utwór pochodzi z albumu Zbieram siebie z roku 2009. Jego słowa nawiązują do dramatu Faust Johanna Wolfganga Goethego: doktor Faust zawarł pakt z diabłem. Zastawił swoją duszę w zamian za dar wiecznej młodości, miłość, władzę i dogłębne poznanie tajemnic świata. Dusza miała stać się własnością Mefistofelesa w momencie, w którym Faust wypowie słowa: „Trwaj, chwilo! Chwilo, jesteś piękną!”. (J. W. von Goethe, Faust, przekł. E. Zegadłowicz. Tekst dostępny na stronie internetowej: www.wolnelektury.pl. Dostęp dnia: 01.11.2020).

6. Słowa tej piosenki zostały napisane jednym z alfabetów starosłowiańskich – cyrylicą, która stała się podstawą języka rosyjskiego. W języku polskim można je zapisać następująco: Para – para – paradujemsja na swojom wieku, co oznacza: „Najwyższy czas, najwyższy czas, by cieszyć się życiem”. Piosenka pochodzi
z filmu D’Artagnan i trzej muszkieterowie, który miał premierę w 1979 roku, a wyreżyserował go Georgi Yungvald-Khilkevich.

7. To zdanie, tłumaczone z języka francuskiego, oznacza: „Ciotka mojego kuzyna lubi gruszki i psy. Nie, mylę się, ona woli koty!”.

8. A to już jest znane na całym świecie zawołanie muszkieterów, które można przetłumaczyć jako: „Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego!”. Pochodzi ono z jednej z najsłynniejszych powieści płaszcza i szpady, czyli z książki Trzej muszkieterowie autorstwa Alexandra Dumasa.

9. Hildegarda z Bingen (1098–1179) – jedna z najwspanialszych kobiet średniowiecza. Mniszka Zakonu Świętego Benedykta, przeorysza klasztoru, mistyczka, kompozytorka, badaczka natury, uzdrowicielka, filozofka, pisarka i autorka dzieł naukowych.

10. Przytoczony przez Adaminka cytat, który tak przestraszył Teofila, pochodzi z książki zatytułowanej Wszechświat w skorupce orzecha. (S. Hawking, Wszechświat w skorupce orzecha, przekł. P. Amsterdamski, Zysk i S-ka, Poznań 2014, s. 121). Cytat został
zamieszczony w książce za zgodą wydawnictwa.

11. Tytuły utworów, które umilały przygotowania wigilijne w domu Babki Władki:
• La ballade des gens heureux w wykonaniu Zaz i Gérarda Lenormana (tekst: Pierre Delanoë, muzyka: Gérard Lenorman). Oryginalny album Olympia 75 miał swoją premierę
w 1975 roku, a piosenka śpiewana w duecie z ZAZ pochodzi z albumu Duos de mes chansons, który ukazał się w 2011 roku.
• Twoja postać Marka Grechuty (tekst: Tadeusz Miciński, Józef Czechowicz, muzyka: Marek Grechuta). Piosenka pochodzi z albumu Ocalić od zapomnienia, którego premiera miała miejsce w 1990 roku.
• Ławeczka–Bajeczka Stanisława Soyki (tekst i muzyka: Stanisław Soyka). Piosenka pochodzi z albumu Muzyka i Słowa, którego premiera datowana jest na rok 2019.
• Feeling good Niny Simone (tekst: Leslie Bricusse, muzyka: Anthony Newley). Piosenka pochodzi z albumu I Put A Spell On You i miała swoją premierę w 1965 roku.
• Boję się Katarzyny Nosowskiej (tekst: Katarzyna Nosowska, Adam Bogumił Zieliński „Łona”, muzyka: Michał „Fox” Król). Utwór pochodzi z albumu Basta, który miał swoją premierę w 2018 roku.

12. Słowa wyszeptane przez Aureliusza przy ognisku na polanie: „Tyle wiemy o sobie, ile nas sprawdzono” są fragmentem wiersza Wisławy Szymborskiej Minuta ciszy po Ludwice Wawrzyńskiej opublikowanego w tomiku Wołanie do Yeti. (W. Szymborska, Minuta ciszy po Ludwice Wawrzyńskiej, w: Wołanie do Yeti, Wydawnictwo Znak, Kraków 2017, s. 26–27).

13. Wypowiedziane przez Jolę podczas kolacji wigilijnej zdania: „Cóż znaczy nazwa? To, co zwiemy różą, pod inną nazwą nie mniej by pachniało” pochodzą z dramatu Romeo i Julia. (W. Szekspir, Romeo i Julia, w: Tragedie i kroniki, przekł. S. Barańczak, Wydawnictwo Znak, Kraków 2013, s. 46).